بررسی هویت زنان در نقوش آثار هنری سده های آغازین اسلام

منابع تصویری به‌جای مانده از آثار هنری سده‌های آغارین حکومت اسلامی یکی از مستندات معتبری است که می‌توان با بررسی آن به هویت و جایگاه اجتماعی زنان در آن دوران دست یافت. نقوش پیکره‌های زنان در دیوارنگاره‌های کاخ‌های امویان و عباسیان، اولین اطلاعات بصری مستدل در این خصوص را از دو قرن اولیة اسلام به ما ارائه می‌دهند. در سده‌های بعدی گسترة نقوش را علاوه بر دیوارنگاره‌ها در نگارگری نسخ خطی و دیگر شاخه‌های هنری می‌توان مشاهده کرد. از سدة ششم به بعد با استحکام باور اسلامی در میان سایر ملل شاهد حضور تصاویری هستیم که به وجوه مختلف شخصیت زن می‌پردازد؛ این پیکره‌ها گاه جنبة تزئین‌گرا، گاه نمادین و گاه اسطوره‌ای پیدا کرده‌اند. در این دوران تصویر پیکر زنان اکثراً در کنار نقوش گل و گیاه، پرنــده و یا حیوانات دیگر ظاهر و برای بازیابی هویت و شخصیت زنان می‌توان به پوشش و یا حالات پیکره‌ها تأکید کرد. در این مقاله علاوه بر معرفی جایگاه اجتماعی زنان، به این مهم پرداخته می‌شود که بعضی از این تصاویر جنبه‌ای آرمانی دارد و برخی دیگر هویتی اساطیری به آنان می‌بخشد. این پیکره‌ها که با پوشش‌ها و آرایش‌های متنوع به تصویر کشیده شده‌اند، علاوه بر زیباشناسی دوران از باورها و تمایلات و موقعیت‌های فردی آنان نیز سخن دارند. نکتة قابل توجه در تمایزات این تصاویر آن است که در بررسی تحلیلی آنان می‌توان هویت اجتماعی زنان را به‌عنوان مقدسه، حاکم، خنیاگر، مادر و یا همسر باز شناخت.